ابن الحاج سنجوه ای
ابن الحاج :
علامه ی {محمد ابن الحاج حسن الا لانی الکردی} مشهور به ابن الحاج سنجوه ای در سال 1111.ه.ق. در روستای سنجوه ای درمنطقه ی آلان دیده به جهان گشود. ایشان از پدری کاسب که مظهرایمان و حلم و عمل علم بود . به نام حاج حسن و مادری با تقوا به نام آمنه دختر طلاموسی الانی چشم به جهان گشود.
این دانشمند بزرگ ، بااستعداد درخشان و مهارت علمی و مدریت درست خویش توانست در روستای دور افتاده ی خیش حوزه ی علمیه ای تشکیل داده و علاوه بر طلاب منطقه ، شخصیت های دیگری را از مجامع علمی بصره و بغداد به آنجا جذب نماید. ایشان با نشر معارف الهی و تربیت شاگردان فرهیخته ومتعهد خدمات شایانی را به جامعه ی مسلانان نموده است. از جمله : شاگردان نامی او می توان به (ابن ادم ، صبغته الله حیدری ،علامه ی بیتوشی ، شیخ معروف تودهی و مولانا خالد شهزوری ) اشاره کرد ، که همگی ازنامی ترین دانشمندان کرد هستند.
ابن الحاج ابتدا در زادگاه خود در روستای سنجوه ، نزد امام جماعت رووستا ، طلا موسی، تحصیلات ابتدایی خود را آغاز نموده و سپس به روستای هم جوارش ، اسلام آباد (بیزوی) نزد ملا ویس می رود. بعد از طی دوران مقدماتی علوم دینی،به روستای گناوه نزد ملا غزایئ می رود. بالاخره پس از اینکه چند سالی در روستاهای اطراف سردشت به تحصیل می پردازد، برای تکمیل تحصیلات خویش ، راهی شام می گردد. و پس از چند سال تحصیل و تعلم به درجه ی استادی نائل آمده و دوباره به زادگاه خویش برمی گردد وبه نیت نشر و ترویج علوم دینی ،حوزه ی علمیه ی کوچکی را افتتاح می کند ، ولی از آنجا که دانشمندی بزرگ و اهل عمل بود ،از هرگوشه وکنار شاگردتن زیادی جذب این حوزه می گردیدند، تا جایی که گویا مرز آمارشان به 80 نفر رسید که این رقم برای روستای کوچکی چون سنجوه بسیار چشم گیر و جالب توجه است. وبه عـــــــــــبارت دیگر ، می توان گفت:جامع الازهر آن زمان کردستان بوده است.ابن الحاجعلی رغم عشق به دیارو خدمت به مردم ، به دلیل اختلافی که مابین طلاب ایشان وطایفه ای موسوم به طایفه ی آهنگران در روستایش که منجر به کشته شد طلبه ای به نام (فه قی کریم) و(مروت خانم) از طایفه ی آهنگران می شود. و آنجا را ترک کرده و به دارالاماره ی (قلعه ی چوالان) نزد سلیمان پاشا حاکم بابان می رود. سلیمان پاشا به گرمی از این فرزانه ی بزرگوار استقبال نموده و دستئد می دهد حوزه ی علمیه ی مناسبی برای ایشان ترتیب دهند.
و به این ترتیب به مدت 10 سال در این دیار به تریس و تعلیم و تربیت شاگردانش می پردازد اما بعد از آن به دلیل آنکه میان شاه ایران وسطان روم که نماینده ی – تام الاختیارش در بغداد بود ، جنگی سخت درمی گیرد و مناطق شهرزو و اورامانات هم مورد تاخت و تاز دو طرف قرار می گیرد.ابن الحاج از آنجا کوچ نموده و به یکی از روستاهای سلیمانیه ، به نام (جیشانه) رفته و پس از مدتی به روستای ( هزار مرد) هجرت می نماید و تا آخرعمرپر بر کتش در آنجا ماندگار می شود.و سرانجام در سال 1196 ، در سن 85 سالگی ندای حق را لبیک گفته و سرای باقی می شتابد و در همان جا مدفون می گردد.
یکی از دوستانش این دو بیت را می سراید که بر سر قبراحن نوشته شده است :
ملا محمد آنکه ز دریای علم خویش
گوش زمانه پر ز دور شاهوار کرد
ذکری به سان ذکر او نبود در هزار ذکر
مردی به سان او نبود در هزار مرد
پس از فوت ایشان ، فرزند برومندش ، ملا احمد به جای او می نشیند و در آنجا دختر خویش را به عقد یکی از طلاب خود به نام ملا محمد در می آورد و در خدمت او اجازه ی علم و فتواو تدریس می گیرد و پس از آن راهی ( پنجوین ) می شود و در آنجا ماندگارمی گردد ، او آنقدر در دیانت و علم و تقوا استقامت می ورزد که گاه گاهی حاجی کاک فرزند شیخ معروف به زیارت او آمده است.
از این خانم که نوه ی ابن الحاج بوده ، چهار فرزند متولد شده که یکی از آنها ، علامه ی محقق و مدرس عالی مقام ، استادملا عبدالرحمن پنجوینی (1319- 1244) می باشد. گرچه به دلیل کمبود امکانات چاپ در آن زمان برخی از کتب ایشان از بین رفته یا در اطراف و اکناب پراکنده شده و در کتابخانه های مختلف گرد و خاک می خورند اما فقط کتبی که به صورت فتوکپی یا دست نویس نزد مدحوم حاج شیخ شیخ عبدالرئوف نقشبندی آلانی موجودند ، و در ذیل به آنها اشاره می شود ، 20 اثر بوده که هر کدام در نوع خود کم نظیراند.
آثار ابن الحاج
1- ( رفع الخفا ) که با خط ملا عثمان سردشتی ، حفید مام جامی نوشته شده است.
2- ( حاشیه ی مدونه بر شرح الفیه مشهور به سیوطی ) به صورت نسخه ی خطی با خط ملا رسول کرکاوی ، از روی نسخه شیخ معروف شاگرد شایسته ی ابن الحاج استنساخ شده است.
3- ( ایقادالضرام علی من لم یوقع طلاق العوام) سه نسخه موجود است که اولی در زمان حیات ابن الحاج در روستای بیزوی نوشته شده ، دومی با تقریظ شیخ معروف و کسومی با تقریظ علامه ی بیتوشی می باشد.
4- (نظم المحاسن ) به صورت نسخه ی خطی موجود است.
5- شرح نظم المحاسن.
6- (رساله ی فی محاسن الغرر) که در ابتدا با شعر شروع و مدتی ناقص و نیمه کاره مانده و بعداً به صورت نثر کبمل شده است.
7- (منظومه ای در محزوفات ، که با حاشیه ای نایاب و خطی بسیار زیبا نوشته شده و اخیراً با تعلیقاترمفید محمد احمد گزنه ای – در مصر به چاپ رسیده است.
8- رساله ای درباره ای مقصور و ممدود لغات عربی
9- دیوان اشعار کردی
10- رساله ای در خصوص معنی اکراه
11- رساله ای در خصوص نکاح متعه
12- رساله ای در خصوص عقاید اسلامی
13- رساله ای در باب فتاوی
14- رساله ای در باب شرح بر قصیده ی همزیّه
15- رساله ای به صورت حاشیه بر قصیده ی بردیّه
16- کتاب «بسیط»که فرهنگ لغات عربی است و علامه بیتوشد در سفر نامه خویش می گوید : وقتی با برادرم در سفر بی پول شدیم و مجبور شدیم کتابهایمان را بفروشیم تحفه ابن حجر و قاموس فیروزآبادی را فروختیم ، و چون کتاب بسیط ابن الحاج را داشتیم، می دانستیم هر مشکلی در زمینه ی لغات عربی داشته باشیم ،می توانیم آن را با این کتاب بر طرف کنیم ،پس دیگر احتیاجی به قاموس فیروز ابادی نداریم .
17- کتاب «تحفة الخلاّن لاشحاذ الاذهان»
18- حاشیه ای بر کتاب «فتح المبین»
19- حاشیه ای بر خاع و طلاق تحفه ابن حجر
20- رساله ای به نام «اذاله الا الباس عن مسائل المکره و الناس»به صورت فتوکپی موجود است و در سال 1187ه.ق نگاشته شده است.
نویسنده :دکتر رسول پیروتی
